KHÁI QUÁT ĐẤT VÀ NGƯỜI DUY TÂN
Phường Duy Tân, thị xã Kinh Môn, tỉnh Hải Dương
Trụ sở Ủy ban nhân dân phường Duy Tân; thuộc KDC Duyên Linh, phường Duy Tân, thị xã Kinh Môn, tỉnh Hải Dương.
Trụ sở Đảng ủy - HĐND - UBND phường Duy Tân
Quá trình thành lập và phát triển: Duy Tân ngày nay là vùng đất có từ lâu đời. Xã Duy Tân được thành lập sau cách mạng tháng Tám năm 1945 gồm 4 thôn: Châu Xá, Duyên Linh, Nhẫm Dương và Kim Bào. Đến năm 1990 trước yêu cầu của tình hình thực tế, thôn Trại Xanh được thành lập trên cơ sở tách ra từ thôn Duyên Linh. Duy Tân là xã miền núi thuộc huyện Kinh Môn, tỉnh Hải Dương; có diện tích tự nhiên là 7,71 km2, trải dài theo hướng Đông Bắc - Tây Nam; phía Bắc có sông La (còn gọi là sông Đá Vách), bên kia sông là phường Hưng Đạo thuộc huyện Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh; phía Đông Bắc giáp phường Tân Dân; phía Đông Nam giáp phường Phú Thứ; phía Tây Nam có sông Kinh Thầy, bên kia sông là hai phường Hiệp Sơn và Phạm Thái; phía Tây giáp xã Hoành Sơn. Trước cách mạng tháng Tám năm 1945, Duy Tân có 315 hộ, 1.667 nhân khẩu, 229 suất đinh. Trong đó, làng Duyên Linh có 97 hộ, 546 nhân khẩu, 92 suất đinh; Châu Xá có 121 hộ, 811 nhân khẩu, 73 suất đinh; Kim Bào có 38 hộ, 118 nhân khẩu, 33 suất đinh; Nhẫm Dương có 59 hộ, 192 nhân khẩu, 31 suất đinh. Đến nay Duy Tân có 8.900 nhân khẩu, chủ yếu là dân tộc kinh. Duy Tân có 5 dòng họ lớn, còn lại là những dòng họ nhỏ hơn. Theo các gia phả thì: Họ Lê, Trần có 14 đời; họ Phạm, Ngô, Nguyễn có 13 đời... Nghề nghiệp chủ yếu làm nông nghiệp, một số hộ kết hợp làm công nhân ở các công ty doanh nghiệp, buôn bán, dịch vụ vận tải, chế biến khoáng sản và vật liệu xây dựng...
Phường Duy Tân diện tích tuy không rộng, người không đông, nhưng thiên nhiên Duy Tân rất đa dạng và phong phú. Giữa cánh đồng phù sa bằng phẳng xuất hiện một quần thể đồi núi nhấp nhô xen kẽ và hai con sông lớn chảy qua. Cảnh quan thiên nhiên đã tạo dựng cho Duy Tân một khu vực địa lý hấp dẫn về phong thủy, phong phú về môi trường tự nhiên.
Phía Đông Duy Tân có dãy núi Ngang với các đỉnh Bầu Giời, Cánh Diều, còn gọi là Dây Diều và Cung Tiên cao 112 mét. Dãy núi như một cái bình phong chặn giá lạnh của gió mùa Đông Bắc và đón gió mùa Đông Nam. Phía Tây Nam là dòng sông Kinh Thày chảy song song với hướng núi; trên bờ sông là dãy đồi thấp nhấp nhô cao khoảng 50 mét, gồm núi Bến, núi Chùa Xanh, núi Giữa và núi Ngu (núi Ngu đã được xây dựng nhà máy xi măng Duyên Linh).
Trung tâm phường có dãy núi đá vôi đồ sộ, tạo thế trụ cột. Nhân dân mỗi làng có cách gọi tên núi riêng biệt; người Nhẫm Dương gọi là núi Nhẫm; người Duyên Linh gọi là núi Xanh; người Châu Xá gọi là núi Vườn Không. Phía Đông Nam núi đá trung tâm là núi Chùa Châu Xá; chếch sang phía Tây Nam là núi Trà Lăng hay còn gọi là Chìa Răng. Liền với núi đá trung tâm, ở phía Bắc là đồi đất nhỏ gọi là núi Nghè. Xuôi về phía Đông Nam có núi đá Yên Ngựa, núi nhỏ hình thù giống chiếc Yên Ngựa nên gọi là núi Yên Ngựa. Tiếp đến là núi Công, núi nửa đá, nửa đất, có hình dáng con công chầu về núi đá trung tâm, phần đá của núi công do địa chấn và nước biển ăn mòn, trông giống cái hàm ếch nên được gọi là Hàm Ếch; ngoài ra núi công còn được gọi là núi Hang Phẩn. Trông sang phía nam là đồi đất thấp nhỏ, gọi là núi Gòi, núi có độ cao 10 mét. Đồi núi nơi đây là nguồn tài nguyên quý giá của nhân dân Duy Tân để phát triển du lịch sinh thái.
Hệ thống hang động và các dãy ở Duy Tân có giá trị đặc biệt về khảo cổ, du lịch và quân sự; đặc biệt trong việc tạo cảnh quan môi trường, tiềm năng phát triển du lịch, là điểm tựa như một chiếc ngai che chắn bão lũ và là vùng phòng thủ chiến lược quân sự quan trọng trong khu vực khi có chiến tranh. Tại những dãy núi này đã phát hiện rất nhiều các di chỉ khảo cổ hóa thạch thời tiền cổ, đồ đồng thời Đông Sơn, đồ gốm thời Đinh, Lê, Lý, Trần, Nguyễn ....
Hệ thống các dãy núi thuộc phường Duy Tân đã từng là căn cứ hoạt động cách mạng cơ sở lưu trú của các đồng chí lãnh đạo Trung ương như: Hoàng Quốc Việt, Lê Thanh Nghị, Nguyễn Công Hòa… là căn cứ hoạt động của Đệ tứ chiến khu Đông Triều trong thời kỳ chống thực dân Pháp xâm lược. Là nơi viện Quân y 7 Quân khu 3 đóng quân cứu chữa thương, bệnh binh thời kỳ kháng chiến chống đế quốc Mỹ xâm lược.
Song, từ năm 1994 đến năm 2010 một số hang động đã bị phá hủy hoàn toàn do nạn khai thác đá như hang Bò Lê, hang Ma, hang Hậu, hang Giơi...
Thảm động thực vật ở núi đá trước đây khá phong phú, nhưng giờ đây gần như vắng bóng. Các loại cây thuốc quý như mắt nai, nhân trần, cà gai neo, củ bình vôi…. Đặc biệt các loại thú quý như khỉ, cầy hương, nhím, rái cá... không còn; các loại chim bồ các, sáo sậu, tu hú, sáo đen, quạ đen, quạ khoang mất hẳn, các loại chim ngày xưa có rất nhều như cú mèo, dơi quạ, chim ri, chim chích… nay chỉ có còn lại thưa thớt.
Ngoài các nguồn lợi trên, đồi núi Duy Tân còn có nguồn nước ngầm vô cùng giá trị, phục vụ đời sống nhân dân.
Đồi núi ở Duy Tân chiếm khoảng 146 ha, gần bằng 20% diện tích tự nhiên. Đồi núi luôn gắn bó thủy chung với người dân nơi đây, là chỗ dựa về nguồn sống và là nơi che chở cho con người nơi đây từ hàng ngàn năm.
Ngoài đồi núi, Duy Tân còn có hai con sông lớn bao quanh là sông Kinh Thày và sông Đá Vách (sông La) là hai con sông vừa bảo đảm nước tưới, tiêu, vừa đem lại nguồn phù sa mầu mỡ cho đồng ruộng Duy Tân, lại vừa là tuyến giao thông thủy quan trọng. Ngoài ra Duy Tân còn có một hệ thống kênh mương “dẫn thủy nhập điền” khá hoàn chỉnh có tổng chiều dài là 9km, đảm bảo cho việc tưới, tiêu, canh tác nông nghiệp của địa phương.
Phường Duy Tân có diện tích đất canh tác chiếm 393ha, bằng 51% tổng diện tích toàn phường, số còn lại là đồi núi và đất thổ cư. Bình quân ruộng đất năm 1975 là 0,1076ha/người, gần 3 sào. Năm 2015 là 0,067ha/người, hơn 1,8 sào.
Trải qua những bước thăng trầm và biến động của lịch sử mà vùng đất và con người Duy Tân cũng có những biến đổi theo. Ở thời Hùng Vương, vùng đất Duy Tân thuộc Bộ Dương Tuyền. Đến thời nhà Tần đô hộ nước ta, thuộc Tương Quận. Thời Hán, thuộc Quận Giao Chỉ. Đời Đường thuộc trấn Hải Môn, sau gọi là Châu Hồng.
Đến đời Đinh - Lê - Lý (của Việt Nam), Duy Tân nằm trong huyện Đông Triều, thuộc Châu Hồng, còn gọi là Hồng Châu. Đến đời Trần vùng đất này vẫn nằm trong huyện Đông Triều, thuộc Hồng Lộ và còn gọi là Hải Đông. Thời thuộc Minh, nằm trong huyện Đông Triều, thuộc châu Đông Triều, phủ Tân An.
Đến đời Quang Thuận thứ 10 định bản đồ và phân phủ, thì vùng đất Duy Tân thuộc huyện Đông Triều, nằm trong phủ Kinh Môn của thừa tuyên Hải Dương. Đến năm Hồng Đức thứ 21, thừa tuyên Hải Dương được đổi là xứ Hải Dương, sau lại đổi là trấn Hải Dương.
Đời Tây Sơn, khi Nguyễn Huệ xưng đế, đã đổi trấn Hải Dương thành trấn Yên Quảng. Như vậy, vùng đất Duy Tân lúc này nằm trong huyện Đông Triều, phủ Kinh Môn, trấn Yên Quảng.
Đến đời Gia Long thứ nhất, lại đổi trấn Yên Quảng thành Trấn Hải Dương như ở đời Hồng Đức thứ 21. Như vậy năm thứ nhất đời Gia Long, Duy Tân thuộc huyện Đông Triều, phủ Kinh Môn, trấn Hải Dương.
Đời Minh Mệnh thứ 12, đổi trấn Hải Dương thành tỉnh Hải Dương, và lập thêm tổng. Như vậy Duy Tân lúc này thuộc tổng Thượng Chiểu, huyện Đông Triều, phủ Kinh Môn, tỉnh Hải Dương.
Năm 1893, bỏ phủ Kinh Môn và lập huyện Kinh Môn, đồng thời tổng Kinh Môn nhận thêm huyện Thượng Chiểu và tổng Hạ Chiểu của huyện Đông Triều. Như vậy, vùng đất Duy Tân ở thời gian này nằm trong tổng Thượng Chiểu, thuộc huyện Kinh Môn, tỉnh Hải Dương.
Tháng 3 năm 1947, trước tình hình cách mạng ở khu vực Đông Triều, Trung ương Đảng quyết định hợp nhất đặc khu Hòn Gai và tỉnh Quảng Yên thành liên tỉnh Quảng Hồng, trong đó các huyện: Thủy Nguyên (Kiến An), Kinh Môn, Đông Triều, Chí Linh, Nam Sách (thuộc tỉnh Hải Dương) được sát nhập vào tỉnh Quảng Hồng. Như vậy từ tháng 3 năm 1947, Duy Tân nằm trong huyện Kinh Môn, liên tỉnh Quảng Hồng.
Ngày 26 tháng 12 năm 1948, Ủy ban kháng chiến Hành chính Liên khu I ra quyết định chia liên tỉnh Quảng Hồng thành tỉnh Quảng Yên và đặc khu Hòn Gai. Duy Tân lúc này thuộc huyện Kinh Môn, tỉnh Quảng Yên.
Đến tháng 2 năm 1955, Duy Tân nằm trong huyện Kinh Môn thuộc tỉnh Hải Dương.
Năm 1968, Trung ương Đảng và Chính phủ, hợp nhất tỉnh Hải Dương và Hưng Yên thành tỉnh Hải Hưng. Duy Tân thuộc huyện Kinh Môn, tỉnh Hải Hưng.
Ngày 24 tháng 2 năm 1979, hợp nhất hai huyện Kinh Môn và Kim Thành, thành huyện Kim Môn, Duy Tân thuộc huyện Kim Môn, tỉnh Hải Hưng.
Đến tháng 1 năm 1997, trước yêu cầu của thời kỳ đổi mới. Trung ương Đảng, Nhà nước và Quốc hội lại chia tách tỉnh Hải Hưng, tái lập hai tỉnh Hải Dương và Hưng Yên, Duy Tân thuộc huyện Kinh Môn, tỉnh Hải Dương.
Ngày 01 tháng 4 năm 1997, chia tách huyện Kim Môn, tái lập hai huyện Kinh Môn và Kim Thành. Duy Tân thuộc huyện Kinh Môn, tỉnh Hải Dương.
Ngày 11 tháng 9 năm 2019, Thành lập thị xã Kinh Môn trên cơ sở toàn bộ 165,33 km2 diện tích tự nhiên và quy mô dân số 203.638 người của huyện Kinh Môn, tỉnh Hải Dương. Duy Tân trở thành Phường Duy Tân thuộc thị xã Kinh Môn.
Ban chấp hành Đảng bộ Phường Duy Tân
Trong dòng chảy lịch sử của Người Xứ Đông nói chung, đất và người Duy Tân nói riêng, đã đóng góp lớn lao sức người, sức của trong công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng bảo vệ Tổ Quốc. Sau nhiều năm phấn đấu đến nay Duy Tân đã từ xã lên phường; là xã đạt chuẩn nông thôn mới 2016, có 5/5 làng được UBND Tỉnh công nhận là Làng văn hoá. Trường Tiểu học; Trường Trung học cơ sở đạt chuẩn Quốc gia; Trường Mầm non đạt tiên tiến, xã chuẩn Quốc gia về Y tế.
- Cơ cấu tổ chức: Ủy ban nhân dân cấp phường là chính quyền địa phương cấp cơ sở. Ủy ban nhân dân phường Duy Tân có 03 thành viên, gồm Chủ tịch, 01 phó Chủ tịch và 02 Ủy viên (Chỉ huy trưởng quân sự và Trưởng Công an phường). Thường trực Ủy ban nhân dân phường gồm Chủ tịch và Phó Chủ tịch. Người đứng đầu Ủy ban nhân dân xã là Chủ tịch, do Hội đồng nhân dân phường bầu ra.
- Bộ máy giúp việc của Ủy ban nhân dân phường có 11 chức danh: Công an, Quân sự, Văn phòng HĐND - UBND, Văn phòng Đảng ủy - Nội Vụ, Kế toán, Tư pháp - Hộ tịch (2 biên chế), Văn hóa - xã hội (2 biên chế), Địa chính (2 biên chế).
- Các đoàn thể hoạt động tại địa phương: Mặt trận tổ quốc, Hội Cựu chiến binh, Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên, Hội Nông dân, Hội Cựu TNXP, Hội Người cao tuổi, Hội Cựu giáo chức.
Tổng số cán bộ, công chức: 19 đồng chí trong biên chế, có 01 cán bộ hợp đồng.
- Cơ sở vật chất: Hiện nay hệ thống cơ sở vật chất của UBND phường đã được nâng cấp, nhà làm việc 3 tầng, đủ điều kiện cho các ban ngành, đoàn thể làm việc, đảm bảo phục vụ nhu cầu công việc của địa phương.
Với thế mạnh được thiên nhiên ưu đãi, là địa phương giàu tài nguyên, khoáng sản, thuận lợi về giao thông đường thuỷ, đường bộ, đất đai màu mỡ, bà con nông dân cần cù, chịu khó, có truyền thống thâm canh, tăng vụ. Ngoài sản xuất nông nghiệp là chính, nhân dân địa phương còn phát triển TTCN & DV như: Sản xuất chế biến khoáng sản, vật liệu xây dựng, vận tải, cơ khí,…
- Tổ chức Đảng, đoàn thể: Với truyền thống đoàn kết, vượt mọi khó khăn trong nhiều năm qua Cấp uỷ, Chính quyền, các Ngành, Đoàn thể và nhân dân địa phương đã hoàn thành xuất sắc các chỉ tiêu, nhiệm vụ về phát triển Kinh tế - VHXH - ANQP Nhà nước giao. Vì vậy Đảng bộ, Chính quyền, các Ngành, Đoàn thể liên tục được công nhận đạt danh hiệu "Tập thể lao động xuất sắc” cấp tỉnh; “Tập thể lao động tiên tiến” cấp huyện, nhiều năm liền Đảng bộ, Chính quyền tiếp tục được UBND tỉnh, huyện tặng Bằng khen, giấy khen.
Quá trình chia tách - sát nhập địa giới hành chính và tên gọi trong lịch sử, vùng đất Duy Tân đều trực thuộc vào hai huyện Đông Triều, Kinh Môn và hai tỉnh Hải Dương, tỉnh Quảng Ninh. Có thể thấy Duy Tân là vùng đất giáp danh giữa hai thị xã Đông Triều và thị xã Kinh Môn tỉnh Hải Dương và tỉnh Quang Ninh ngày nay.
Trên đây là báo cáo tóm tắt về lịch sử hình thành và phát triển của phường Duy Tân, thị xã Kinh Môn, tỉnh Hải Dương.
UBND PHƯỜNG DUY TÂN